آلزایمر بیماریی عصبی است که در آن، مرگ سلول‌های مغز باعث از دست رفتن حافظه و کاهش مهارت‌های شناختی می‌شود. آلزایمر یکی از شایع‌ترین انواع دمانس یا زوال عقل است و بر اساس آمارهای موجود حدود ۷۰۰ هزار نفر در ایران به این اختلال دچار هستند و با توجه به پیر شدن جمعیت کشور، در ۲۰ سال آینده کشور ایران هم با چالشی جدی در زمینه آلزایمر روبرو خواهد بود.
آلزایمر یک بیماری فرسایشی اعصاب است. در ابتدای این بیماری، علائم خفیف هستند اما به مرور زمان بسیار شدید می‌شوند.
روز ۲۱ سپتامبر به عنوان «روز جهانی آلزایمر» نامگذاری شده و از آنجا که تا سال ۲۰۵۰ یعنی ۳۳ سال دیگر درصد جمعیت سالمند در ایران از میانگین جهان و آسیا بیشتر خواهد شد و از هر سه نفر یک نفر سالمند خواهد بود، باید بیش از گذشته با علائم اولیه بروز این بیماری و نحوه پیشرفت و جلوگیری از بروز آن آشنا شوید.
واقعیت‌هایی درباره آلزایمر
بیماری آلزایمر یکی از رایج‌ترین انواع دمانس یا زوال عقل است و زمانی که پلاک‌های حاوی بتا آمیلویید در مغز شکل می‌گیرند، بروز می‌کند.
با بدتر شدن علائم، افراد مبتلا به آلزایمر سخت‌تر می‌توانند اتفاقات اخیر را به خاطر آورده، استدلال کردن و شناختن اقوام و آشنایان برایشان سخت‌تر می‌شود. در نهایت اینکه فرد مبتلا به آلزایمر نیاز به مراقبت و کمک تمام وقت دارد.
علائم بیماری آلزایمر
وقتی فردی در مقایسه با قبل، دچار کاهش مهارت‌های شناختی یا عملکردهای رفتاری می‌شود، به عنوان فرد «مبتلا به آلزایمر» شناخته می‌شود. البته این کاهش مهارت‌ها باید بر توانایی و عملکرد او در انجام کارها یا حتی فعالیت‌های روزمره تاثیر گذاشته باشد.
کاهش شناخت هم باید حداقل در ۲ مورد از ۵ علائم زیر دیده شود:
۱. کاهش توانایی درک و به یاد آوردن اطلاعات جدید که ممکن است منجر به: سوال یا گفتگوی مکرر، گم کردن لوازم شخصی، فراموش کردن قرارها یا مناسبت‌ها، گم کردن مسیرهای آشنا شود.
۲. ناتوانی در استدلال، فعالیت‌های پیچیده و قضاوت مثل: درک ضعیف از خطرات، ناتوانی در مدیریت مالی، کاهش توانمندی در تصمیم‌گیری و ناتوانی در برنامه‌ریزی فعالیت‌های ترکیبی یا زنجیره‌ای.
۳. آسیب دیدگی توانایی‌های دیداری-فضایی که به عنوان مثال، به خاطر مشکلات بینایی نیست و شامل این موارد می‌شود:
ناتوانی در شناسایی چهره‌ها یا اشیاء معمول یا پیدا کردن چیزهایی که در دیدرس‌شان است.
ناتوانی در استفاده از ابزارهای ساده مثل لباس پوشاندن به بدن.
۴. ضعف در صحبت کردن، خواندن و نوشتن شامل: سخت به یاد آوردن کلمات رایج موقع صحبت کردن، مکث، خطاهایی در حرف زدن، هجی کردن و نوشتن.
۵. تغییر در شخصیت و رفتار مثل: تغییرات خلقی خارج از شخصیت فرد (شامل: آشفتگی، بی‌علاقگی، دوری از جامعه یا کمبود هیجان، انگیزه یا ذوق، همدردی نکردن، رفتارهای ناپسند اجتماعی، وسواس‌گونه و هیجانی.
اگر فردی دچار چند مورد از این علائم باشد و دمانس او تایید شود، علائم زیر هم نشان‌دهنده ابتلایش به آلزایمر خواهد بود:
اگر علائم گفته شده بیش از چند ساعت و چند روز و برای چند ماه تا چند سال ادامه پیدا کند.
اگر علامتی از بدتر شدن توانایی‌های شناختی در بخش‌های خاصی بروز کرد.
اگر ظرف چند ساعت یا چند روز علائم شروع یا بدتر شود، سریع باید به پزشک مراجعه کنید که ممکن است نشانه بروز یک بیماری حاد باشد.
معمولا از دست رفتن حافظه یکی از علائم واضح شروع آلزایمر است، به خصو در بخش‌های مربوط به یادگیری و به خاطر آوردن اطلاعات جدید.
مشکلات زبانی هم می‌تواند نشانه کلیدی و زودهنگامی باشد؛ مثل وقت‌هایی که فرد تلاش می‌کند کلمه درست را به زبان بیاورد.
مراحل آلزایمر
پیشرفت بیماری آلزایمر را می‌توان به ۳ بخش اصلی تقسیم کرد: پیش بالینی (قبل از ظهور علائم)، اشتباهات شناختی خفیف (وقتی علائم خفیف هستند) و دمانس.
فراموش نکنید که دمانس، اصطلاحی است که طیف وسیعی از اختلال عملکردهای شناختی را در بر می‌گیرد. اما آلزایمر یکی از شایع‌ترین انواع دمانس است. از دیگر انواع دمانس می‌توان به بیماری هانتینگتون، پارکینسون و کروتزفلد جاکوب اشاره کرد و افراد ممکن است به بیش از یک نوع دمانس مبتلا شوند.
آلزایمر درمان دارد؟
هنوز هیچ درمانی برای آلزایمر پیدا نشده است و روند مرگ سلول‌های مغز برگشت‌پذیر نیست اما مداخلات درمانی برای راحت‌تر کردن زندگی برای مبتلایان به آلزایمر کشف شده است که از آن جمله می‌توان به دارو درمانی (دوتپزیل، ریواستیگنین و تاکرین) اشاره کرد.
علت‌های بروز آلزایمر
مثل تمام انواع دمانس، آلزایمر هم به خاطر مرگ سلول‌های مغز رخ می‌دهد و یک بیماری تخریب‌کننده اعصاب است؛ یعنی مرگ سلول‌های مغز به صورت پیش‌رونده و در طول زمان رخ می‌دهد.
در فرد مبتلا به آلزایمر، سلول‌های عصبی بافت مغز و ارتباط‌ها کمتر و کمتر می‌شود. کالبدشکافی مغز افراد مبتلا به آلزایمر نشان داده است بافت عصبی مغز این افراد رسوب کوچکی به نام پلاک‌ها و گره‌ها دارد که روی بافت جمع می‌شود. این پلاک‌ها بین سلول‌های در حال مرگ مغز پیدا می‌شوند و از جنس پروتئینی به نام بتا آمیلویید هستند.
گره‌ها بین سلول‌های عصبی شکل می‌گیرند و از پروتئین دیگری به نام تائو هستند. دانشمندان هنوز دقیقا نمی‌دانند که این تغییرات چرا رخ می‌دهد و معتقدند فاکتورهای بسیار زیادی در این ماجرا دخیل هستند.
عوامل خطرساز آلزایمر
از جمله عوامل غیرقابل پیشگیری که باعث بروز آلزایمر می‌شود، می‌توان به افزایش سن، سابقه خانوادگی ابتلا به آلزایمر و داشتن ژن‌های خاص اشاره کرد اما فعالیت‌هایی مثل ورزش روزمره و مرتب، حفظ سلامت سیستم قلب و عروق و کنترل ریسک فاکتورهای بیماری قلبی عروقی مثل دیابت، چاقی، استعمال سیگار و بالا بودن فشار خون می‌تواند به جلوگیری از بروز آلزایمر کمک کند.
در مقابل صدمات مغزی شدید یا مکرر، قرار گرفتن در معرض عوامل محیطی مثل فلزات سمی، آفت‌کش‌ها و مواد شیمیایی صنعتی می‌توانند ریسک ابتلا به آلزایمر را افزایش دهند.
زنان بیشتر آلزایمر می‌گیرند یا مردان؟!
شواهد و مدارک نشان می‌دهند که ظاهرا خانم‌ها بیشتر از آقایان دچار آلزایمر می‌شوند و تا چند وقت پیش دانشمندان علت این موضوع را، طولانی‌تر بودن عمر خانم‌ها بیان کرده بودند. اما اخیرا متوجه شده‌اند که احتمالا عوامل دیگری هم در این موضوع دخیل هستند.
بر اساس آمارها، ۶۰ درصد مبتلایان به آلزایمر خانم‌های ۶۵ ساله هستند و از هر ۶ زن، احتمالا یکی دچار آلزایمر می‌شود و این در حالی است که احتمال دارد یک نفر از هر ۱۱ مرد به آلزایمر مبتلا شود.
به گفته محققان خانم‌ها در دهه ۶۰ سالگی‌شان دوبرابر ابتلا به سرطان سینه، در معرض آلزایمر هستند.
با اینکه افزایش سن یکی از مهم‌ترین علل بروز آلزایمر است، اما زنان تنها ۴ تا ۵ سال ممکن است بیش از مردان عمر کنند؛ ضمن اینکه بیماری آلزایمر معمولا ۲۰ سال قبل از شناسایی، آغاز می‌شود.
به همین خاطر پژوهشگران حوزه ژنتیک در تحقیقات خود به دنبال ژن Ap o e-4 گشتند؛ ژنی که احتمال بروز آلزایمر را افزایش می‌دهد. به این ترتیب متوجه شدند خانم‌هایی که یک نسخه از این ژن را دارند در مقایسه با خانم‌های فاقد این ژن خاص، دو برابر بیشتر در معرض ابتلا به آلزایمر هستند.
اما احتمال ابتلا به آلزایمر در مردانی که این ژن را دارند، در مقایسه با همجنسان خود که فاقد این ژن هستند، فقط اندکی بالاتر است.
هنوز علت دقیق تاثیر متفاوت این ژن در زنان و مردان مشخص نیست اما محققان حدس می‌زنند که نحوه تداخل آن با استروژن باعث این اتفاق می‌شود.
